| |
Αντιμετώπιση της παχυσαρκίας σε επίπεδο πληθυσμού: Η ισορροπία ενέργειας μέσω υγιεινής διατροφής και φυσικής δραστηριότητας.
Γεώργιος Σ. Γκουμάς MD, PhD, FESC
Η παχυσαρκία αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα. Τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται σε πραγματική επιδημία, με τα ποσοστά τόσο των υπέρβαρων όσο και των παχύσαρκων ατόμων να αυξάνονται σταθερά στον πληθυσμό τόσο των ενηλίκων, όσο και των παιδιών. Επιπλέον, οι προβλέψεις για το μέλλον είναι εξαιρετικά δυσοίωνες αφού μέχρι το 2015 στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αναμένεται να είναι παχύσαρκα 2 σε κάθε 5 ενήλικα άτομα και 1 σε κάθε 4 παιδιά. Στις Ευρωπαϊκές χώρες το 20 με 30% του γενικού πληθυσμού είναι παχύσαρκο ενώ παγκοσμίως, αν διατηρηθεί η υπάρχουσα τάση αύξησης, μέχρι το 2015 θα υπάρχουν 1,5 δισεκατομμύριο παχύσαρκα άτομα. Το αποτέλεσμα δε αυτού του φαινόμενου θα είναι η ραγδαία αύξηση των ατόμων που θα πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη, καθώς και η αύξηση των εμφραγμάτων, των εγκεφαλικών και βέβαια συνολικά των θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα.
Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις σε ήδη παχύσαρκους είναι περιορισμένης αποτελεσματικότητας ενώ πρόβλημα είναι και η διατήρηση της απώλειας βάρους όταν αυτή επιτευχθεί. Παράλληλα, τα ασφαλιστικά ταμεία καλύπτουν μέρος μόνο του οικονομικού κόστους όλης αυτής της προσπάθειας. Εν όψει όλων των παραπάνω στοιχείων η American Heart Association πρόσφατα δημοσίευσε νέες επιστημονικές οδηγίες με στόχο την πρόληψη της παχυσαρκίας σε επίπεδο πληθυσμού πολύ πριν δημιουργηθεί η ανάγκη για τη θεραπευτική της αντιμετώπιση σε κλινικό επίπεδο. Με άλλα λόγια, οι οδηγίες αφορούν το ρόλο που θα πρέπει να έχουν οι καρδιολόγοι και γενικότερα οι ιατροί ώστε να συμβάλλουν στις κατάλληλες κοινωνικές και περιβαλλοντικές αλλαγές που θα προλάβουν την ανάπτυξη της παχυσαρκίας έτσι ώστε να μη χρειασθεί να θεραπεύσουν παχύσαρκους ασθενείς με εμφράγματα, εγκεφαλικά ή καρδιακή ανεπάρκεια.
Ο στόχος πρέπει να είναι τα άτομα εκείνα που το βάρος τους είναι ακόμη στα φυσιολογικά επίπεδα καθώς και οι γενιές των παιδιών και των εφήβων που βρίσκονται στην ανάπτυξη αφού μόνο έτσι είναι δυνατή η αναστροφή της επιδημίας της παχυσαρκίας.
Οι σχετιζόμενες με πρόσληψη τροφής συμπεριφορές που οδηγούν στη παχυσαρκία αφορούν συχνή κατανάλωση τροφής σε ταχυφαγία (fast-foods), η κατανάλωση μεγάλων μερίδων στο σπίτι ή σε εστιατόρια, η προτίμηση πλούσιων σε ενέργεια τροφών όπως αυτές με πολλά λίπη και λίγες φυτικές ίνες και τέλος η συχνή κατανάλωση αναψυκτικών με ζάχαρη.
Οι παραπάνω συμπεριφορές ευνοούνται σε ένα κοινωνικό περιβάλλον όπου οι πλούσιες σε ενέργεια τροφές είναι άφθονες, σχετικά φθηνές, εύκολα διαθέσιμες και με δυνατότητα να καταναλωθούν χωρίς μεγάλη διαδικασία ετοιμασίας. Παράλληλα, τα χαμηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας και η κατά κανόνα καθιστική ζωή ευνοούν την πρόσληψη βάρους και λόγω χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας αλλά και γιατί τα άτομα που συνήθως κάθονται έχουν περισσότερο χρόνο και ευκαιρίες να προσλαμβάνουν τροφές. Οι σε αφθονία διαθέσιμοι αυτοματοποιημένοι τρόποι εξυπηρέτησης των καθημερινών αναγκών μας ( πχ παραγγελία αγαθών μέσω διαδικτύου και η αποστολή τους στο σπίτι μας) και η ευρεία χρήση του αυτοκινήτου διευκολύνουν ακόμη περισσότερο τον καθιστικό τρόπο ζωής. Σε έρευνα που έγινε στην Αμερική η επίπτωση της παχυσαρκίας ήταν μεγαλύτερη σε περιοχές αραιοκατοικημένες μακριά από το κέντρο όπου οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν το αυτοκίνητο για κάθε τους μετακίνηση, σε περιοχές όπου η δυνατότητα περιπάτων και φυσικής δραστηριότητας ήταν περιορισμένη είτε λόγω έλλειψης υποδομών είτε λόγω έλλειψης ασφάλειας, καθώς και σε περιοχές όπου η πρόσβαση σε υγιεινή διατροφή ήταν περιορισμένη λόγω έλλειψης κατάλληλων εστιατορίων και καταστημάτων τροφίμων.
Η πρόληψη της παχυσαρκίας είναι δυνατό να επιτευχθεί είτε μέσω μιας γενικής προσέγγισης του συνόλου του πληθυσμού με συγκεκριμένες περιβαλλοντικές και πολιτικές αλλαγές, είτε μέσω μιας προσέγγισης των σε υψηλό κίνδυνο για παχυσαρκία ομάδων πληθυσμού με στόχο την αλλαγή της συμπεριφοράς τους. Μια τέτοια ομάδα πληθυσμού είναι οι γυναίκες σε ηλικία τεκνοποίησης: η πρόληψη της πρόσληψης βάρους κατά τη διάρκεια του τοκετού και της λοχείας μειώνει την επίπτωση διαβήτη της κύησης και άρα παχυσαρκίας και των μελλοντικών γενεών, ενώ παράλληλα απομακρύνει και τον κίνδυνο εμφάνισης σχετιζόμενων με την παχυσαρκία επιπλοκών στο μέλλον. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί η μειονεκτική θέση στην οποία βρίσκονται οι γυναίκες, αφού έχουν χαμηλότερες θερμιδικές ανάγκες από τους άνδρες και άρα για να διατηρήσουν την ενεργειακή τους ισορροπία θα πρέπει να τρώνε λιγότερο. Όμως, οι μερίδες στα εστιατόρια και στις εταιρείες διανομής φαγητού κατ’οίκον είναι οι ίδιες και για τα δύο φύλα ενώ το σύστημα ελέγχου της όρεξης φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματικό για την αποφυγή της πείνας παρά για την πρόληψη της υπερβολικής κατανάλωσης τροφής. Οι ευκαιρίες για φυσική δραστηριότητα είτε μέσω χειρωνακτικής εργασίας είτε μέσω ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων είναι λιγότερες για τις γυναίκες συνήθως για κοινωνικούς λόγους. Τέλος, η συχνότερη παρουσία άγχους και κατάθλιψης στις γυναίκες συγκριτικά με τους άνδρες και ο συνδυασμός αυτών των καταστάσεων με την υπερβολική κατανάλωση τροφής οδηγεί ευκολότερα μεγάλο αριθμό γυναικών στην παχυσαρκία.
Άλλες ομάδες πληθυσμού σε υψηλό κίνδυνο για παχυσαρκία είναι τα άτομα με σωματικές ή ψυχικές αναπηρίες (μειωμένη φυσική δραστηριότητα, διαταραχές της όρεξης, δράση φαρμάκων), οι εθνικές μειονότητες (Άφρο-Αμερικάνες γυναίκες), τα άτομα με χαμηλό εισόδημα (δυσκολία πρόσβασης και αγοράς υγιεινών τροφών) και βέβαια τα παιδιά και οι έφηβοι. Φαίνεται ότι στην παιδική ηλικία υπάρχουν ιδιαίτερα ευαίσθητοι περίοδοι όπου μια παρέμβαση καθορίζει τις λειτουργίες του οργανισμού για όλη την υπόλοιπη ζωή με τέτοιο τρόπο που δύσκολα αλλάζει σε μεγαλύτερη ηλικία. Κατά την παιδική ηλικία καθορίζονται οι συμπεριφορές διατροφής και φυσικής δραστηριότητας, καθώς και οι προτιμήσεις σε φαγητά και γεύσεις. Με δεδομένο ότι τα παιδιά και οι έφηβοι επηρεάζονται εύκολα από εξωτερικές παρεμβάσεις (γονείς, μέσα μαζικής ενημέρωσης) η πρόληψη της παχυσαρκίας μπορεί εύκολα να στηριχθεί σε περιβαλλοντικές παρεμβάσεις με σκοπό την αλλαγή των συμπεριφορών. Οι παιδικοί σταθμοί και τα σχολεία είναι ιδανικά σημεία παρέμβασης και έμφαση πρέπει να δοθεί εκεί στην υγιεινή διατροφή και τις ευκαιρίες για φυσική δραστηριότητα.
Σε επίπεδο πολιτείας θα πρέπει να προωθηθούν οι κατάλληλες αλλαγές στη νομοθεσία ώστε να ενθαρρύνεται η φυσική δραστηριότητα και η άσκηση. Η κατασκευή πάρκων και κήπων σε όλες τις γειτονιές-φτωχές και πλούσιες- και η αντιμετώπιση της βίας, των ναρκωτικών και της ανεργίας κυρίως στις υποβαθμισμένες περιοχές θα επιτρέψει στους ανθρώπους που επιθυμούν να περπατούν ευκολότερα και ασφαλέστερα, καθώς και να συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες. Σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης από το δημοτικό ως το πανεπιστήμιο, στις δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες θα πρέπει να ενθαρρύνεται η συμμετοχή σε προγράμματα φυσικής εκγύμνασης-αθλητισμού με επιβράβευση των καλύτερων. Επιπλέον, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένας πυρήνας ατόμων κατάλληλα εκπαιδευμένων που θα περνάει στο ευρύ κοινό τα κατάλληλα μηνύματα: τα άτομα αυτά μπορεί να είναι γιατροί και νοσηλευτές, εκπαιδευτικοί, υπάλληλοι σε δήμους και κοινότητες και μέσω ομιλιών και παρεμβάσεων στα σχολεία, στις ενορίες καθώς και σε δημοτικές και κοινοτικές εκδηλώσεις θα βοηθήσουν στην υιοθέτηση πιο υγιεινών προτύπων διαβίωσης.
Για να αντιμετωπίσουμε την επιδημία της παχυσαρκίας πρέπει λοιπόν να προσπαθήσουμε σε δύο κατευθύνσεις: Πρώτον, να βοηθήσουμε αυτούς που είναι ήδη παχύσαρκοι με όλα τα μέσα που διαθέτουμε προκειμένου να χάσουν κιλά αλλά και να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα υγείας που έχουν ήδη προκύψει. Και δεύτερον, και πιο σημαντικό, να προωθήσουμε όλες εκείνες τις πολιτικές και περιβαλλοντικές σε επίπεδο πληθυσμού αλλαγές που απαιτούνται για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της παχυσαρκίας στη γένεσή του. Είναι σαν να βρισκόμαστε στις όχθες ενός ποταμού και να βλέπουμε ανθρώπους παρασυρμένους από το ρεύμα να πνίγονται: πρέπει να βουτήξουμε στο ποτάμι και να τους σώσουμε, πρέπει όμως να κολυμπήσουμε και προς τα πάνω, αντίθετα στο ρεύμα, να ανακαλύψουμε το λόγο που οι άνθρωποι συνεχίζουν να πέφτουν στο νερό, να βρούμε τη χαλασμένη γέφυρα και να την επισκευάσουμε.
|
|